Het leven moet voorwaarts geleefd worden en kan slechts achterwaarts worden begrepen – zo ongeveer luidt een uitspraak van de filosoof Kierkegaard. Achteraf is alles makkelijk. Ineens zitten we midden in een ongekende crisis. En dus moeten we iets doen, voorwaarts.

Maar hoe zullen we deze periode achterwaarts begrijpen? Jaarlijks sterven er in Nederland ruim 150.000 mensen, zo’n 2900 per week. Daaronder maar liefst 8600 aan ‘ongevalsletsels en vergiftigingen’, dan gaat het dus niet eens om zieken. 10.000 mensen sterven aan longkanker, grotendeels gerelateerd aan roken. In sommige jaren soms wel 9000 mensen aan de griep. Statistieken daarvan zien we niet op de TV. Het land wordt er ook niet om stilgelegd. Doen we nu iets dat we achteraf als onbegrijpelijk zullen analyseren? Zijn we bezig om ons de onvermijdelijkheid van de dood van het lijf te houden?

Of zullen we later tegen elkaar zeggen dat het toch indrukwekkend was hoe we met massale solidariteit bewerkt hebben dat een aantal van ons juist déze dood niet gestorven zijn, niet door dit nieuwe coronavirus zijn getroffen, met dit afschuwelijke ziektebeeld? Dat we, toen het kon, in elk geval metterdaad voor elkaar opgekomen zijn (ook al deden en doen we dat bij andere doodsoorzaken niet of veel minder)?

“Kennelijk kunnen we een economie zomaar plat leggen. Laten we dan vanaf nu ook heel grondig nadenken wat voor soort economie we eigenlijk willen laten draaien.”

We kunnen er wel zeker van zijn dat er allerlei achterwaartse commissies zullen aangeven dat Nederland, c.q. de wereld, slecht was voorbereid op een calamiteit als deze. Men zal ongetwijfeld zeggen dat er meer IC-bedden hadden moeten zijn, meer mondkapjes en beschermingsmateriaal. En ongetwijfeld zullen we werken aan eigen productiecapaciteit van een nieuwe lijst van ‘vitale’ benodigdheden. Vervolgens zullen we ons dan weer veiliger voelen, winnaars van de vorige oorlog.  

Daarbij kunnen we gemakkelijk vergeten dat we, anders dan Kierkegaard zegt, ook wel degelijk in staat zijn het leven deels ‘voorwaarts te begrijpen’. In de afgelopen jaren brak hoe langer hoe sterker het besef door dat onze wereldeconomie – die we nu grotendeels stil leggen – op een fundamenteel verkeerd spoor zat. De tol die we collectief vragen van de aarde, kan deze niet lang meer opbrengen. De tol die we vragen van mensen wordt hoe langer hoe zwaarder, en mensen bezwijken psychisch. Riskante machtsconcentraties ontstaan bij de grote tech-bedrijven. Hoewel de ongelijkheid tussen landen wereldwijd afneemt, neemt de ongelijkheid binnen landen fors toe.

Hoe langer hoe meer economen en intellectuelen waren en zijn bezig opnieuw een derde, meer duurzame, weg te vinden tussen ruig-kapitalisme en socialisme – een zeer urgente zaak, ook voor de lange termijn gezondheid van miljarden mensen. Europa leek hierin een unieke rol te kunnen krijgen, tussen China en de VS in.

Het grote risico van de huidige crisis is dat deze discussies nu direct in de kiem worden gesmoord. Straks komt de hele wereld in de wederopbouw-stand: niet lullen maar poetsen. Vliegen jongens! KLM-Air France moet gered worden! We stoken nog één keer de economie zeven maal heter om de recessie te overwinnen. Op die manier zou zo maar een decennium of meer verloren kunnen gaan op weg naar een werkelijk duurzame en sociale economie. Die ramp is in potentie vele malen groter, ook in keiharde mensenlevens, dan de corona-crisis.

Kortom: in deze tijd is het essentieel om niet alleen voorwaarts paniekvoetbal te spelen maar ook voorwaarts te blijven denken. Kennelijk kunnen we een economie zomaar plat leggen. Laten we dan vanaf nu ook heel grondig nadenken wat voor soort economie we eigenlijk willen laten draaien. Stap 1 is in elk geval investeren in Europese solidariteit, ook uit eigenbelang. De wereld, en wij dus ook, zal Europa hard nodig hebben als oefenplaats voor de andere economie van overmorgen. Italië en Spanje ruimhartig helpen dus, als het niet uit fatsoen en medemenselijkheid is, dan maar uit welbegrepen, voorwaarts denkend, eigenbelang. Stap 2 is juist nu al actief nadenken over een andere economie. Want als we niet uitkijken keert juist de bestrijding van de huidige crisis zich op langere termijn tegen onszelf, als een auto-immuunziekte, en worden we weerloos tegenover een volgende, grotere, dreiging, eentje die we wel aan hadden kunnen zien komen. Voorwaarts begrijpen dus.