In hoofdstuk 2 introduceren de auteurs van Het Goede Leven & de Vrije Markt het begrip ‘contrastbron’: het gebruiken van de ideeën over het goede leven en de vrije markt uit andere culturen en tijden om scherper te krijgen hoe wij er zelf, in onze tijd en maatschappij, tegenaan kijken. Dit hoofdstuk neemt het oude Griekenland als contrastbron. Dat de oude Griekse filosofen zinnige dingen te zeggen hadden over het goede leven, is algemeen bekend. Hedendaagse filosofen grijpen nog altijd veelvuldig terug op hun werk. Voor wie daar nog niet mee bekend is, of voor wie zijn geheugen wil opfrissen, hieronder twee mini-colleges over hoe Plato (427-347 BC, leerling van Socrates) en Plato’s leerling Aristoteles (384—322 BC) tegen het goede leven aankeken.

Leven en samenleving in het oude Griekenland

De ideeën over het goede leven van de oude Grieken mogen dan nog steeds weerklank vinden, wat het hoofdstuk duidelijk zal maken is dat “deze cultuur maar weinig op had met de vrije markt die nu juist voor ons zo belangrijk is.” De ondertitel van het hoofdstuk is dan ook: “Waarom ‘edel handelen’ in het Oude Griekenland niet samen kon gaan met handel.” Om te kunnen begrijpen waarom dat is, schetsen Verbrugge en zijn mede-auteurs als eerste een beeld van hoe het alledaagse leven en de maatschappij in het oude Griekenland in elkaar zaten. Hieronder twee gerelateerde filmpjes, de eerste zoemt in op een dag uit het leven van iemand in het oude Athene, de andere vat de geschiedenis van het oude Griekenland kort samen. Dat is een geschiedenis met vele oorlogen tussen Athene en ander stadstaten. De Wikipedia pagina over de economie van het oude Griekenland kan ook helpen ook om een beeld te krijgen van die tijd.

Plato’s ideale staat

Het werk van Plato moet, stellen de auteurs, begrepen worden als een reactie op de neergang van Athene door de bijna 30 jaar durende Pelopponesische oorlog met de Spartanen. “Zijn diagnose was duidelijk“, stellen ze, “Athene is ten onder gegaan aan onmatigheid, eigendunk, geldzucht en de gerichtheid op het eigenbelang van de burgers.” Democratische praktijken hadden ook niet geholpen, want een democratie slaat volgens Plato onvermijdelijk door in een ochlocratie: “het schrikbewind van de massa of het gepeupel.” Het ideaal van Plato is een aristocratie met een ‘filosoof-koning’ als wijze leider. Meer over Plato kun je onder meer lezen in de Internet Encyclopedia of Philosophy, die heeft onder meer een pagina over Plato’s politieke filosofie. Hieronder verder twee filmpjes over de politieke filosofie van Plato en zijn leermeester Socrates.

Over hoe Plato aankeek tegen economie en de markt wordt helaas weinig tot niets gezegd in deze filmpjes, daarvoor zul je toch hoofdstuk 2 uit het boek van Verbrugge en zijn collegas moeten lezen. Voor hen is onder meer Plato’s “collectiviteitsdenken” een punt dat discussie verdient, en zijn verlangen naar een perfect geordende samenleving. Op dit punt trekken ze een parallel met hedendaagse discussies over de markt:

“De centrale vraag die hier speelt, is deze: kan een samenleving zo georganiseerd worden dat het altijd allemaal helemaal goed komt? Kun je de uitkomsten van de samenleving controleren? Of offer je dan de vrijheid van mensen op en wordt alleen daarom al zo’n samenleving onleefbaar voor haar individuele burgers? Vergelijkbare vragen laten zich stellen over de vrije markt: kun je die helemaal controleren, of is de vrijheid zo belangrijk dat je wellicht ongewenste uitkomsten accepteert, bijvoorbeeld inkomensongelijkheid?”

Aristoteles over geluk en deugd

Aristoteles heeft ook gereflecteerd op de juiste inrichting van de staat, maar zijn meest invloedrijke werk is de Ethica Nichomachea, waarin hij zijn visie op het goede leven uiteen zet. De ontwikkeling van deugden neemt daarin een belangrijke plaats in. Hieronder een filmpje over de deugdenethiek van Aristoteles. Verder zijn sociale relaties volgens Aristoteles ook erg belangrijk voor een goed leven. Het tweede filmpje bespreekt hoe hij tegen vriendschap aankijkt. Meer over de ethiek van Aristoteles kun je uiteraard lezen in zowel de Internet Encyclopedia of Philosophy als de Stanford Encyclopedia of Philosophy.

Over de markt en economie zeggen Verbrugge en zijn co-auteurs zo goed als niets in de secties over Aristoteles. Eigenlijk alleen dat “Aristoteles als contrastbron ons zo iets kan leren over de betekenis van consumptie in onze hedendaagse cultuur.” Op de Morele Markten website zijn daarover ook twee artikelen verschenen:

• Just Consumption; An Aristotelian Approach to Consuming in an Age of Superabundance (februari 2019) en
• Just Giving and Just Taking: An Aristotelian Approach to Modern Problems of Inequality, Insatiety and Consumerism (mei 2017).

Voor wie meer wil lezen: er zijn er wel wat boeken die uitgebreid de connectie tussen het werk van Aristoteles en economie bespreken, maar ook niet weer zoveel. De laatste jaren zijn er ook verschillende boeken over de rol van deugden in markt en economie verschenen. Het kan eigenlijk bijna niet anders dan dat Aristoteles daarin ook regelmatig opduikt, als vader van de deugdenethiek.