In hoofdstuk 2 introduceerden de auteurs van Het Goede Leven & de Vrije Markt het begrip ‘contrastbron’: het gebruiken van de ideeën over het goede leven en de vrije markt uit andere culturen en tijden om scherper te krijgen hoe wij er zelf, in onze over denken. In dat hoofdstuk was de klassieke oudheid de contrastbron die besproken werd.
In dit hoofdstuk is de contrastbron het christendom zoals dat vanaf de middeleeuwen opkwam. De belangrijkste bijdrage van het christendom, zo betogen de auteurs, is “de revolutionaire opkomst van de homo aequalis,” het idee dat alle mensen zonder onderscheid deel uitmaken van het koninkrijk gods en dus moreel gelijkwaardig zijn.
De auteurs bespreken in de daarop volgende secties een aantal elementen uit die christelijke traditie “die een belangrijke invloed hebben gehad op ons denken over markt, arbeid en samenleving”.
De christelijke deugden
Het eerste element dat in het hoodstuk aan de orde komt, zijn de drie ’theologale’ deugden (geloof, hoop en liefde) die het christendom toevoegt aan de vier klassieke of ‘kardinale’ deugden die Plato formuleerde (matigheid, moed, bezonnenheid en rechtvaardigheid). Hieronder twee filmpjes die de deugden van Plato respectievelijk in het christendom toelichten.
Zijn deze christelijke deugden nog steeds relevant voor de hedendaagse samenleving, gezien de mate van desecularisatie? Is deugdenethiek niet een tikje ouderwets? Hieronder twee videos van de Universiteit van Oklahoma. Een gaat over de “demise of virtue ethics in modern western philosophy”. De ander gaat over de hernieuwede aandacht voor deugdenethiek in de laatste decennia, een ontwikkeling waarin filosofen Elizabeth Anscombe (1919-2001), Phillipa Foot (1920-2010) en Alasdair MacIntyre (1929-) een belangrijke rol speelden.
Welke deugden zijn het meest relevant vandaag de dag? Daar valt natuurlijk veel over te zeggen. Om je eigen reflectie op gang te brengen, ter inspiratie hierbij de lijst van 10 deugden die Alan Botton, oprichter van de School of Life, heeft gedefinieerd voor het moderne leven:
De waardering voor arbeid
“Als het gaat om het denken over economie,” stellen de auteurs in de volgende sectie, “ligt wellicht het grootse verschil tussen het christendom en de klassieke oudheid in de waardering van arbeid.” Als illustratie daarvan dragen ze de spreuk van Benedictus aan die in de westerse benedictijnse kloosters werd aangehangen: ora et labora, ofwel bid en werk. “Volgens de socioloog Max Weber is deze nadruk op arbeid, als iets wat in zichzelf waardevol is, zelfs een belangrijke stimulans geworden van het moderne kapitalisme.” Het meest bekende werk van Max Weber (1864 – 1920) was The Protestant Ethic and the Spirit of Capitalism (1905, in 1930 voor het eerst vertaald in het Engels). Hieronder een filmpje over de ideeën die Weber in dit werk uiteenzet. Het legt ook uit hoe Weber van Marx verschilde in zijn denken over de link tussen economie en religie.
Deze uitleg over de Protestantse kijk op de betekenis van werk zet je wellicht aan het denken over wat werk voor jou betekent. Hieronder twee filmpjes als input voor je denkproces. Het eerste filmpje heeft een systematische invalshoek; het bespreekt 10 verschillende visies op de betekenis van werk, een samenvatting van het boek van de verteller over dit onderwerp: The Thought of Work (Cornell University Press, 2011). Het tweede filmpje heeft een historische invalshoek; het bespreekt hoe ideeën over werk in de loop van de geschiedenis veranderd zijn.
‘Homo cooperans’
De volgende sectie in het boek bespreekt de middeleeuwse stad als de plek waar de christelijke visie op het goede leven tot uitdrukking komt:
“De middeleeuwse stad is bij uitstek het toneel van wat historica Tine de Moor de ‘homo cooperans’ heeft genoemd: de samenwerkende mens. Gaandeweg wordt hier een praktijkideaal gevormd, een nieuw idee van het goede leven, dat de westerse pvattingen over arbeid, markt en consumptie diep zou beïnvloeden.”
Belangrijke vormen van samenwerking die we in middeleeuwse steden vinden zijn qua zorg weeshuizen, opvanghuizen en leefgemeenschappen van en voor ouden van dagen – hier zien we de deugd van liefde in actie – en de gilden waarbinnen arbeidslieden werkten.
Hieronder twee filmpjes die wat meer achtergrond bij deze sectie in het boek geven. Het eerste filmpje bespreekt hoe het leven er uit zag in middeleeuwse steden, het tweede filmpje gaat meer specifiek in op gildes.
Series "Het Goede Leven & de Vrije Markt":
“Wat is het goede leven en brengt de vrije markt, als een kerndomein van de moderne samenleving, ons daar dichterbij of voert ze ons er juist vandaan? En, als de huidige vrije markt en het goede leven niet altijd samen opgaan, hoe kunnen we dan inzichten ontwikkelen die hen wel meer op één lijn brengen?” Dat zijn de centrale vragen in “Het Goede Leven & De Vrije Markt” (2018), van Ad Verbruddge, Govert Buijs en Jelle van Baardewijk.
Ter verdieping van het boek hebben we hieronder per hoofdstuk leuke en informatieve korte filmpjes bijeen gezocht. Voor wie dit handiger vindt, is er ook een pagina met alleen de filmpjes uit alle posts. Kijk verder ook eens op onze aanvullende pagina bij het Werkboek “Het Goede Leven & de Vrije Markt”
Tip: de meeste filmpjes zijn in het Engels. Mocht je een filmpje wat moeilijk te volgen vinden, zet dan in YouTube de automatisch gegenereerde Engelse ondertiteling aan, of vertraag de afspeelsnelheid iets.
Articles in this series:
- De Vraag naar het Goede Leven en de Vrije Markt (inleiding)
- De Vrije Markt & het Goede Leven in Meervoud: Vijf Dimensies (hfst.1)
- Plato en Aristoteles over het Goede Leven (hfst. 2)
- Het Goede Leven in het Christendom (hfst. 3)
- De Moderniteit als Project van Bevrijding (1): Het Autonome Individu (hfst. 4)
- De Moderniteit als Project van Bevrijding (2): De Beheersing van de Wereld (hfst.5)
- De Moderniteit & de Vrijemarkteconomie: Het Goede Leven op een Vulkanische Breuklijn (hfst. 6)
- Mens in Enkelvoud, Mens in Meervoud: Relaties (hfst. 7)
- De Januskop van Instituties (hfst. 8)
- Het Belichaamde Zelf en het Goede Leven (hfst.9)
- De Kwetsbaarheid en Overmacht van de Natuur (hfst. 10)
- Op Zoek naar een Zinvol Leven (hfst. 11)