De aanschaf van een spijkerbroek (of t-shirt)

De katoen in de spijkerbroek die je zo achteloos van de stapel pakt in de winkel, komt wellicht uit Burkino Faso. Die katoenproductie daar, die zou best wel eens gevolgen gehad kunnen hebben voor het lokale milieu. Vrouwen in Bangladesh hebben de spijkerbroek wellicht in elkaar genaaid. Dat zal ongetwijfeld van invloed zijn geweest  op hun welzijn – of die invloed al met al positief is, is natuurlijk de vraag. Ergens in de wereld staat een fabriek waar machines en mensen de knopen op de spijkerbroek gemaakt hebben. En waar komt de kleurstof vandaan? Aan het ontwikkelen van de verschillende modellen spijkerbroeken die er liggen, heeft een ontwerper in een of andere Europese stad wellicht een goede boterham verdiend. De medewerker bij het distributiecentrum dat de spijkerbroekenwinkel bevoorraadt heeft waarschijnlijk minder financieel profijt van jouw impulsaankoop.

Je staat zelden in zoveel detail stil bij je aankopen, maar Verbrugge, Buijs en Van Baardewijk vragen je dat toch even te doen aan het begin van de inleiding op boek Het Goede Leven & de Vrije Markt; Een Cultuurfilosofische Analyse. Met het kleine, concrete voorbeeld van de aanschaf van een spijkerbroek willen ze de reikwijdte en impact van markt en economie illustreren. Ze zijn niet de eersten die daar een concreet consumentenproduct voor gebruiken. Zo volgt sociologe Caroline Knowles het spoor van reislustige teenslippers in haar boek Flip-Flop: A Journey Through Globalisation’s Backroad (2014). En verscheen er in datzelfde jaar een tweede editie van het boek The Travels of a T-Shirt in the Global Economy, van econome Pietra Rivoli. En sociologe Lynne Pettinger begint haar boek Work, Consumption and Capitalism (2015) met vragen over de spijkerbroek.

Hieronder twee korte filmpjes die ook het voorbeeld van t-shirts benutten om te laten zien dat ogenschijnlijk simpele producten onderdeel zijn van een complex web van relaties. Het eerste filmpje is wat meer op de milieuimpact van t-shirts gericht dan het voorbeeld van spijkerbroeken in het boek. Het tweede filmpje gebruikt het t-shirt om de geschiedenis en implicaties van globalisering te illustreren. Er is ook een vervolgfilmpje van dezelfde makers over de vraag of globalisering goed of slecht is.

Wat is vrijheid?

We kunnen tegenwoordig kiezen uit heel veel verschillende soorten t-shirts, spijkerbroeken en teenslippers. In die zin heeft de markteconomie geleid tot een enorme vergroting van onze keuzeopties. Maar is dit soort vrijheid belangrijk voor een goed mensenleven? Wat is vrijheid eigenlijk? Onder welke voorwaarden zijn onze keuzes echt vrij? Dit is een belangrijk thema in het boek.

De inleiding stipt, zonder het expliciet zo te benoemen, een vaak gebruikt onderscheid in het filosofische debat over vrijheid aan, namelijk dat tussen positieve en negatieve vrijheid. Het is een onderscheid dat ook regelmatig terugkomt in discussies over overheidsingrijpen in de economie. Hieronder een kort filmpje met uitleg. Voor wie liever leest: digitaal magazine Aeon publiceerde recent een artikel over Berlins onderscheid tussen positieve versus negatieve vrijheid. Wie nog meer de diepte in wil, kan terecht bij de online Stanford Encyclopedia of Philosophy, die heeft een entry over ‘positive and negative liberty’.

Wat is ‘het goede leven’?

En tenslotte kan een introductievideo op het thema van ‘het goede leven’ natuurlijk niet ontbreken in deze blogpost bij de inleiding op het boek. Het is een van de twee centrale concepten in de vragen die Verbrugge, Buijs en Van Baardewijk in het boek zullen pogen te beantwoorden:

“Wat is het goede leven en brengt de vrije markt, als een kerndomein van de moderne samenleving, ons daar dichterbij of voert ze ons er juist vandaan?

En, als de huidige vrije markt en het goede leven niet altijd samen opgaan, hoe kunnen we dan inzichten ontwikkelen die hen wel meer op één lijn brengen?”

In het eerste hoofdstuk van het boek volgt er meer over dat andere centrale concept in dit boek, de vrije markt. Verder zullen de auteurs onder meer een invloedrijke filosofische visie op het goede leven introduceren, namelijk de ‘capability’ benadering van Martha Nussbaum. Hierover meer in de volgende blog post…